موضوعاتی مانند آغاز تولید ضربتی بنزین در مجتمع‌های پتروشیمی و بهره‌گیری از بنزین گیاهی نیز گاه در حاشیه و گاه به‌عنوان متن اصلی اخبار قرار گرفته است. در این نوشتار تلاش می‌شود تا به ارائه تعاریف دقیق‌تری برای عنوان‌هایی از قبیل بنزین پالایشگاهی، بنزین پتروشیمیایی و بنزین گیاهی پرداخته شده و اهمیت و نقش هر یک از این محصولات در توسعه پایدار، تأمین امنیت انرژی و حفظ و ارتقای محیط زیست کشور بررسی شود.
بنزین یکی از فراورده های حاصل از پالایش نفت خام است که در ستون‌های تقطیر پالایشگاه‌های نفت خام به‌عنوان برشی از این ماده اولیه جداسازی می‌شود.
در این مرحله بنزین تولیدی در پالایشگاه، بنزین خام یا بنزین پایه است که با کمک افزودنی‌های مختلف به‌میزان مورد نیاز (اکتان‌افزاها، آنتی‌اکسیدان‌ها، رسوب‌گیرها، سورفکتانت‌ها، کاهش‌دهنده‌های نقطه انجماد، عوامل ضدخورندگی، رنگ و...) به کیفیت مورد نظر برای عرضه در پمپ بنزین می‌رسد که در کشورمان با دو کیفیت متفاوت تحت نام‌های بنزین عادی با عدد اکتان 87 و بنزین سوپر با عدد اکتان 95 شناخته شده اما در کشورهای دیگر بنزین با کیفیت‌های مختلف و با نام‌های تجاری متفاوت عرضه می‌شود.در نتیجه بنزین چیزی نیست جز همان بنزین پالایشگاهی و اطلاق «بنزین» به محصولات دیگری غیر از این، حداقل از نظر علمی صحیح نیست. محصولات دیگری که بیشتر در اخبار نام بنزین را یدک می‌کشند، از جمله بنزین پتروشیمیایی و بنزین گیاهی در واقع بسته به کاربرد این فراورده ها می‌توانند یک افزودنی، یا افزاینده بنزین و یا یک جایگزین بنزین (Gasoline Replacement) محسوب شوند.
بنزین پتروشیمیایی
در مراحل اولیه تقطیر نفت خام در پالایشگاه، محصولی به نام نفتا (Naphta) به دست می‌آید که پس از گذراندن مراحل بعدی تقطیر پالایشگاهی می‌تواند بنزین خام (بنزین پایه) را تولید کند. حال اگر ظرفیت تولید بنزین در پالایشگاه کم باشد، مقدار قابل توجهی نفتای تبدیل نشده به بنزین در اختیار داریم که با افزودن بعضی ترکیبات حلقوی پایدار (آروماتیک) پتروشیمیایی از قبیل زایلن‌ها (Xylenes)، بنزن (Benzene) و رافینت (Raffinate) محصولی با ویژگی‌هایی شبیه بنزین به‌دست می‌آید که می‌توان این محصول را در موتورهای درون‌سوز بنزینی (خودروهای بنزین‌سوز) به مصرف رساند. هرچه میزان مواد آروماتیک تولید شده در مجتمع‌های پتروشیمی در این مخلوط بیشتر و مقدار نفتا کمتر باشد، کیفیت شبه‌بنزین تولید شده از نظر عدد اکتان بهتر خواهد شد یا به عبارت دیگر این محصول به بنزین سوپر شبیه‌تر می‌شود، اما در مقابل برای سلامتی انسان زیانبارتر خواهد بود. پس در واقع، بنزین پتروشیمیایی بنزین نبوده بلکه محصولی است که می‌تواند بدون نیاز به زمان و سرمایهگذاری زیاد به‌طور ضربتی تولید و جایگزین بنزین شود.
بنزین گیاهی ( بیواتانول)
بیواتانول (Bioethanol) که اتانول زیستی، اتانول سوختی و... نیز نامیده می‌شود یک افزودنی (اکتان‌افزا و اکسیژن‌زا)، افزاینده و جایگزین غیرفسیلی و تجدیدپذیر و دوستدار محیط زیست برای بنزین است که در 2دهه اخیر روز به روز جای بیشتری در سبد سوختی کشورهای مختلف جهان برای خود باز کرده است.
از آنجا که بیواتانول از زائدات، ضایعات و پسماندها و از خود محصولات کشاورزی، جنگلی و مرتعی به‌دست می‌آید، در بعضی مصاحبه‌های مسئولان و گزارش‌های مطبوعات از آن تحت عنوان بنزین گیاهی یاد می‌شود.
با این وجود هنوز بیواتانول وارد سبد سوختی بخش حمل‌ونقل کشور (خودروهای بنزین‌سوز) نشده، اما قرار است از نیمه دوم سال 1390 در قالب بنزین E5 (بنزین حاوی 5 درصد بیواتانول) در استان خوزستان به‌کار گرفته شده و به‌تدریج طی سال‌های بعدی هم از نظر درصد اختلاط با بنزین و هم از نظر گستره جغرافیایی تحت پوشش، توسعه یابد.
معیارهای تولید انواع بنزین
با توجه به کاربرد این سه محصول در سبد سوختی و بخش حمل‌ونقل کشور می‌توان آنها را از جنبه‌های مختلف و متعددی با یکدیگر مقایسه و مزیت‌ها و معایب هر یک را عنوان کرد. اهمیت و نقش هرکدام از این محصولات در توسعه پایدار، تأمین امنیت انرژی کشور در کوتاه، میان و بلند مدت، حفظ و ارتقای محیط زیست و به‌ویژه محیط زیست کشور، حفظ سلامتی آحاد مردم کشور، جلوگیری از مصرف غیرقابل جبران منابع تجدید ناپذیر، حجم سرمایهگذاری مورد نیاز برای تولید یا افزایش تولید هر محصول، زمان مورد نیاز برای ایجاد ظرفیت‌های جدید تولیدی برای این محصولات، محدودیت منابع طبیعی کشور برای تولید هر محصول، قیمت تمام شده (قیمت عرضه به مصرف‌کننده) هر محصول در حال حاضر و آینده و کیفیت و بازده احتراق (با عدد اکتان یکسان) در موتور خودرو از جمله محورهایی است که می‌توان با استناد به آن مزیت‌های تولید و استفاده از این سه نوع بنزین را بررسی کرد.
باید گفت که ارزشگذاری‌های انجام شده برای هر یک از این محصولات در جنبه‌های مذکور جای بحث بسیار داشته و ممکن است کارشناسان از دیدگاه‌های مختلف نظرات و ارزشگذاری‌های متفاوتی ارائه کنند. با این وجود می‌توان به‌طور نسبی چنین نتیجه‌گیری کرد که برای حل مشکل کمبود بنزین در کوتاه‌مدت، ارائه راه‌حل‌های کوتاه‌مدت و کم‌هزینه‌ای چون بنزین پتروشیمیایی کارایی خواهد داشت.
ایجاد پتانسیل افزایش ظرفیت تولید بنزین پالایشگاهی برای کشور نیز اقدامی پسندیده بوده و تنها نکته مبهم در این رابطه آن است که آیا با سرمایهگذاری سنگینی که در این زمینه صورت می‌گیرد نمی‌توان راه‌حل بهتری را دنبال کرد. البته باید توجه کرد که داشتن ظرفیت تولید بالا لزوما به معنای توجیه تولید بیشتر بنزین پالایشگاهی تحت هر شرایط و با هر قیمتی در کشور نبوده و باید منابع کشور به‌درستی مدیریت شود.از سوی دیگر هر چه افق دید خود را وسیع‌تر و اهدافمان را آینده‌نگرانه‌تر کنیم نقش بنزین گیاهی (بیواتانول و به‌طور کلی سوخت‌های زیستی تجدیدپذیر) مهم‌تر و مزیت‌های آن بیشتر می‌شود. اما باید توجه داشته باشیم که برای بهره‌گیری از مزیت‌های آتی سوخت‌های غیرفسیلی نمی‌توان منتظر رسیدن آینده شد، بلکه باید از همین امروز با برنامه‌ریزی مدون، برداشتن گام‌های مؤثر در این جهت را آغاز کنیم تا فاصله بزرگی که در این زمینه از پیشرفت و توسعه با بقیه کشورها پیدا کرده‌ایم حداقل از میزان کنونی بیشتر نشود.
